Mô hình trồng xen canh cà phê, tiêu và chanh dây ở Kho K896

Kho K896 (Cục Quân khí - Tổng cục Kỹ thuật) đóng quân trên địa bàn tỉnh Gia Lai, có diện tích đất rộng, điều kiện tự nhiên tương đối thuận lợi để trồng cà phê, tiêu, chanh dây và một số loại cây trồng khác. Hiện nay, Kho áp dụng trồng cây hệ sinh thái 3 tầng (tầng cao là bơ, sầu riêng, keo, tiêu để che nắng, gió; tầng trung là cà phê và tầng thấp nhất là thảm thực vật giúp chống xói mòn, giữ ẩm, bổ sung hữu cơ cho đất giúp cây phát triển tốt hơn.

Trước năm 2022, Kho trồng xen canh tiêu và cà phê với tổng diện tích là 26,41ha; đến đầu năm 2022, Kho thử nghiệm trồng chanh dây xen canh vào giữa các vườn cà phê, tiêu với mục đích chắn gió và tăng hiệu quả kinh tế, bởi thời gian trồng đến lúc thu hoạch chanh dây ngắn (khoảng 5-6 tháng, đạt 2 vụ/năm). Sau thời gian trồng và theo dõi, chanh dây phát triển tốt và cho sản lượng cao, Kho chủ động mở rộng diện tích trồng chanh dây, bằng cách tiến hành cày bừa, xới đất những vị trí đã bạc màu, hoặc trồng chanh dây thay thế một số khu vực cây cà phê đã quá già, hiệu quả thấp. Đến nay, Kho vừa kết hợp trồng chanh dây xen giữa các  vườn  cà  phê,  tiêu  và  trồng chanh dây trên diện tích riêng khoảng 0,7ha. Kết quả thu hoạch năm 2023:

Bảng 1: Kết quả thu hoạch năm 2023.

Từ thực tế triển khai mô hình, Kho rút ra một số kinh nghiệm, đó là: Ngoài diện tích trồng riêng lẻ tiêu hay cà phê thì mô hình vườn hệ sinh thái 3 tầng gồm cà phê, tiêu, thảm cỏ được trồng rộng rãi đem lại hiệu quả cao. Sau khi trồng cà phê, trồng thêm các cây sống khác như gòn, muồng. Sau hơn 2 năm, cây lớn, tiến hành trồng tiêu và cho leo lên cây. Cây tiêu trồng ở trụ sinh trưởng và phát triển tốt, lá xanh mướt, sai quả và ít bệnh, có cây cao từ 6 đến 7m; cây cà phê được sự che chắn của cây tiêu cũng ít phải tưới và ít sâu bệnh hơn.

Để thu hoạch cà phê, tiêu đạt sản lượng cao, việc đầu tiên và quan trọng nhất là lựa chọn giống cây. Kho chủ động tìm tòi và nghiên cứu, cử các đồng chí có kinh nghiệm đi tập huấn, trao đổi với chuyên gia và trang trại tiêu biểu tại địa phương, đặt mua những cây giống chất lượng tốt. Sau khi chọn giống, tiến hành đào hố (40 x 40 x 50cm) theo hai cách: Cách 1, trồng cách nhau 3m, cứ 2 hàng cà phê, trồng xen 1 hàng tiêu; cách 2, trồng cà phê cách nhau 3,5m, cây tiêu được trồng giữa các ngã tư giữa các bồn cà phê. Tiến hành bón lót (1,5 - 2kg phân hữu cơ/hố), trộn đều với đất đã đào lên, sau đó lấp lại, tưới nước giữ ẩm chờ cho đến khi trồng. Trồng cây giống vào đầu mùa mưa nhằm tiết kiệm chi phí tưới tiêu cho cây trồng. Đào hố nhỏ (15 x 20 x 30cm) trên diện tích các hố đã đào và trồng bầu cây cà phê xuống. Sau 3 tháng, tiến hành bón thúc (1kg phân hữu cơ/gốc) cho đến lúc cây lớn.

Cán bộ, chiến sĩ Kho K896 chăm sóc vườn tiêu. Ảnh: CTV

Khi cây bắt đầu cho trái, thường xuyên theo dõi vườn để kịp thời phát hiện các bệnh thường gặp ở cà phê như thán thư, bệnh thối cổ rẻ, vàng lá, sâu đục thân, rệp sáp… để có biện pháp khắc phục. Các loại sâu bệnh phổ biến... Sau 3 năm khi cây phân hóa mầm hoa, tiến hành cắt nước và bón 1,5kg phân bón hữu cơ/gốc, thời kỳ nuôi trái tiếp tục bón bổ sung 1,5kg phân hữu cơ gốc. Sau thu hoạch tiếp tục bón 1,5kg phân hữu cơ/gốc. Để giữ ẩm và hạn chế có dại mọc có thể dùng lá khô, rơm rạ tủ quanh gốc. Để tiết kiệm phân bón, Kho tận dụng chất thải trong quá trình chăn nuôi; dùng vỏ trấu, vỏ cà phê xay ủ với chế phẩm nấm đối kháng và men vi sinh vật để làm phân hữu cơ bón cho cây.

Giống như trồng cà phê, thời vụ thích hợp nhất để trồng tiêu là vào đầu mùa mưa, cây tiêu kịp lớn để chống chịu được hạn vào đầu mùa khô. Trước khi trồng tiêu  khoảng  2, 3  tuần,  tiến hành đào hố (40 x 40 x 50cm) cách trụ tiêu 10 - 15cm, bón lót phân hữu cơ rồi trộn đều với đất. Khi trồng, chú ý không để vỡ bầu, để nghiêng bầu tiêu về phía trụ, nén chặt đất xung quanh bầu tiêu, che chắn cẩn thận. Khi tiêu lên cao, dùng dây mềm buộc vào trụ. Nếu tiêu lên cao khoảng 60cm mà chưa mọc cành non thì nên bấm ngọn. Tiến hành tỉa bỏ tất cả dây thân, dây lươn… mọc phía dưới gốc tiêu cách mặt đất 10 - 15cm. Đối với tưới tiêu, có thể áp dụng kỹ thuật tưới tiêu trực tiếp hoặc sử dụng hệ thống tưới tiết kiệm. Trong mùa khô cần tưới thường xuyên từ gốc kết hợp các biện pháp che chắn.

Lưu ý: Sau thu hoạch, hạn chế tưới nước, chỉ duy trì lượng nước tưới đủ cho cây sống, nếu tưới nước quá nhiều, cây sẽ tiếp tục sinh trưởng làm giảm tỷ lệ đậu quả trong thời kỳ phân hóa mầm hoa. Trong mùa mưa cần làm rãnh thoát nước để chống úng, đảm bảo cây phát triển tốt. Kết hợp bón phân NPK và phân hữu cơ cho cây, được chia thành 4 lần bón trong năm (lần 1 giúp cây phục hồi sau thu hoạch, lần 2 giúp quá trình phân hóa mầm hoa, lần 3 và lần 4 giúp tăng đậu quả và nuôi trái. Ngoài phân bón vào gốc, việc bổ sung phân bón lá cũng rất cần thiết để cây đậu trái, đạt năng suất và chống rụng trái. Một số bệnh thường xuyên trên cây tiêu như bệnh chết nhanh, chết chậm, thán thư, rệp sáp..., vì vậy cần phải thường xuyên kiểm tra và kịp thời có biện pháp khắc phục.

Đối với chanh dây: Cây chanh dây có nhiều giống khác nhau nhưng được trồng phổ biến và sai quả là giống chanh vàng và chanh tím. Cần chọn cây giống khỏe mạnh, không có sâu bệnh, lá cây phát triển tốt. Thời gian trồng thích hợp nhất là vào cuối tháng 11 và tháng 1 năm sau. Khi trồng cần chú ý mật độ trồng 4 - 5m/cây và có thể xen canh với cây tiêu, cà phê cũng như các loại cây khác trong thời kỳ cây mới trồng 1 - 2 năm, nhằm tận dụng diện tích trồng và tăng hiệu quả kinh tế. Tiến hành đào hố (50 x 50 x 50) cm, bón lót 10 - 20kg phân chuồng ủ hoai mục và trộn thêm 1 gam chế phẩm nấm đối kháng Tricoderma. Đem phân trộn đều với đất và ủ xuống hố. Trồng chanh leo cần chú ý đến việc làm giàn, tùy vào điều kiện thực tế để xác định làm giàn chữ T, chữ A hay chữ I. Tiến hành trồng bầu chanh dây vào vị trí đất đã được xử lý, buộc thân cây vào cọc cắm để cố định cây.

Việc tưới nước rất quan trọng đối với chanh dây, nên tưới 2 lần/ngày vào mùa  khô. Thời điểm cây đang ra hoa, đậu trái, nuôi trái cần tăng cường tưới nước cho cây. Để chủ động nguồn nước tưới cho các loại cây trồng, ngoài các hồ tự nhiên, Kho còn chủ động khoan, đào thêm giếng, xây các hồ nước để dự trữ nước; áp dụng công nghệ tưới tiết kiệm bằng hệ thống tự động nên việc tưới nước cho cây dễ dàng và tiết kiệm hơn.

Trong giai đoạn cây con, bón thúc 0,1 - 0,2 kg/gốc loại phân NPK (16-16-8) 4 lần trong 2 tháng đầu. Từ 2 đến 6 tháng tiếp theo, tăng lượng phân lên 0,3kg/gốc kết hợp tưới đẫm nước (2 lần/ tháng). Khi cây bắt đầu ra hoa, đậu quả bón phân NPK từ 0,3 đến 0,5kg/gốc (2 lần/tháng). Nên kết hợp bón phân hữu cơ 1 năm/lần vào đầu hoặc cuối mùa mưa để giúp đất tơi xốp. Có thể phun phân bón lá để bổ sung vi lượng cho lá. Cây chanh dây sinh trưởng nhanh, vì vậy, cần tỉa cảnh, tạo tán để tăng diện tích tán cây tiếp xúc với ánh sáng giúp cây phát triển tốt. Khi cây leo kín giàn, tiếp tục tạo tầng bằng cách kéo cành xuống dưới để tạo nhiều tầng, tăng diện tích giàn và tăng khả năng đậu quả.

Về thu hoạch: Đối với cà phê, tiêu: Khi thu hoạch thường tiến hành hái bói những quả chính, với tỷ lệ trên 90% là đạt yêu cầu, tránh hái những chùm còn xanh, non. Thu hoạch bằng tay; không tuốt cả chùm, không làm gãy cành, không hái quá nhiều lá làm ảnh hưởng đến năng suất vụ sau. Sau thu hoạch, tiến hành phơi hoặc sấy khô đến độ ẩm 13%, không để chất đống trong bao quá 24 giờ sẽ gây ẩm mốc, lên men, làm giảm chất lượng. Đối với chanh dây: Khi thấy quả chuyển qua màu tím, bóp nhẹ vào trái thấy mềm mịn thì tiến hành thu hoạch bằng cách dùng kéo cắt cuống và vận chuyển ngay vào khu sơ chế hoặc nơi thoáng mát để phân loại. Không thu hoạch khi trái còn non, xanh, vì năng suất không cao và làm mất hương vị đặc trưng của chanh dây.

Bảng 2: Thời gian thu hoạch và sản lượng bình quân các loại cây trồng.

Ngoài những nội dung trên, khi triển khai thực hiện mô hình, các đơn vị cần lưu ý: Phải tuân thủ nghiêm ngặt về kỹ thuật canh tác và sử dụng phân bón. Không nên chạy theo thị trường, chuyển đổi cây trồng ồ ạt dẫn đến những ảnh hưởng xấu đến điều kiện đất đai, thổ nhưỡng. Việc tăng diện tích đất, cây trồng quá nhanh, quy hoạch không hợp lý sẽ ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng, giá thành và hiệu quả của mô hình.

TRANG LONG