Nhiệm vụ chủ yếu của HĐQP là giải quyết các vấn đề liên quan đến quân sự, quốc phòng, trong đó có các hoạt động xây dựng tiềm lực, huy động và bảo đảm hậu cần cho quốc phòng. Việc huy động nguồn lực hậu cần của quốc gia phục vụ nhu cầu quốc phòng được quy định cụ thể trong hệ thống luật pháp của mỗi nước. Khi cần thiết, chính phủ ra lệnh trưng dụng, huy động phương tiện, vật chất, con người theo luật định.

Mô hình của Liên Xô trước đây

Thời kỳ nội chiến, việc chỉ đạo bảo đảm hậu cần do cơ quan chính trị - quân sự tối cao và Hội đồng Công - Nông quyết định. Tổ chức thực hiện sự chỉ đạo trên do Hội đồng Quân sự cách mạng nước cộng hòa, Bộ Tham mưu dã chiến, Cục Cung cấp và đảm bảo Trung ương của Hồng quân đảm nhiệm.

Thời kỳ chiến tranh (giai đoạn 1941-1945), để bảo đảm nhân lực, vật lực cho lực lượng vũ trang Xô viết tác chiến trên chiến trường, ngoài sự bảo đảm của quân đội, còn có sự chi viện của hậu phương. HĐQP của Liên Xô được thành lập theo Quyết định của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng, do Tổng Bí thư I.V.Stalin làm Chủ tịch để tập trung quyền lực, sự lãnh đạo của nhà nước đối với quân sự và kinh tế. Hội đồng thống nhất hoạt động của tất cả các cơ quan nhà nước, quân sự, tổ chức Đảng, công đoàn và đoàn. Nghị định của HĐQP có hiệu lực như sắc luật trong thời chiến. Nhờ đó, các mặt bảo đảm của hậu phương quốc gia trên các chiến trường được huy động, động viên thông qua HĐQP.

Ngay sau khi thành lập, HĐQP ban hành nhiều văn bản quan trọng để huy động nguồn lực của quốc gia bảo đảm cho chiến tranh. Điển hình là: Chỉ thị “Về việc bảo vệ vật tư khí tài quân sự của Hồng quân trong thời chiến” quy định chế độ, trách nhiệm đối với việc giữ gìn, bảo vệ hàng hóa quân sự; Quyết định “Động viên bổ sung từ nền kinh tế quốc dân 30.000 xe ô tô kèm theo lái xe” (9/1941) để bổ sung cho lữ đoàn vận tải ô tô mới được thành lập và xây dựng 76 tiểu đoàn vận tải súc vật (tháng 12/1941) bảo đảm cho các phương diện quân. Hội đồng đã thông qua tiêu chuẩn cung cấp lương thực cho quân đội trong thời chiến; thành lập Ủy ban Vận tải (tháng 02/1942) nhằm cải tiến khâu lập kế hoạch, điều chỉnh vận chuyển, phối hợp giữa ngành vận tải đường sắt, đường biển và đường sông. Quyết định tăng cường cơ quan cung cấp lương thực ở tất cả hoạt động hậu cần của Quân đội Xô viết (24/01/1942). Theo đó, ở Trung ương, tổ chức Tổng cục Cung cấp lương thực, dưới quyền trực tiếp của Thứ trưởng Bộ Quốc phòng - Chủ nhiệm Hậu cần Quân đội Xô-viết. Các phương diện quân được tổ chức thành các cục cung cấp lương thực. Đối với các tập đoàn quân tổ chức thành các phòng lương thực dưới quyền trực tiếp của chủ nhiệm hậu cần tập đoàn quân. Ngoài ra, Liên Xô còn có một số tổ chức liên ngành gồm quân sự và dân sự để bảo đảm cho lực lượng vũ trang. Các mặt công tác bảo đảm quốc phòng (BĐQP) đều có cán bộ dân sự tham gia, như: Ngành Y thành lập “Hội đồng bác học y khoa”, gồm các bác sĩ y khoa của dân sự và quân sự làm nhiệm vụ bảo đảm y tế cho binh sĩ.

Giai đoạn 1955-1991, Đoàn Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô thành lập HĐQP (ngày 7/02/1955). Thành phần Hội đồng gồm các thành viên thuộc Đoàn Chủ tịch Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, người đứng đầu các cơ quan chính phủ, tổ chức nhà nước và những cá nhân liên quan đến các vấn đề quốc phòng. Chủ tịch HĐQP Liên Xô do Tổng Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô đảm nhiệm. Thư ký Hội đồng, đồng thời là Phó Tổng Tham mưu trưởng lực lượng vũ trang.

HĐQP Liên Xô là cơ quan tham mưu thường trực cao nhất, chịu trách nhiệm các vấn đề quản lý, chính sách quốc phòng, xây dựng quân đội, đề xuất hỗ trợ kinh tế cho việc bảo vệ Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô-viết và an sinh xã hội cho lực lượng vũ trang. Theo quy định, HĐQP Liên Xô tổ chức các cuộc họp theo định kỳ, trường hợp đặc biệt sẽ tổ chức họp bất thường. Sau khi Liên Xô sụp đổ (năm 1991), HĐQP bị bãi miễn bởi Nghị định của Chính phủ Nga, ngày 25/12/1991 “Về việc khôi phục quyền hạn của Tổng Tư lệnh các lực lượng vũ trang tối cao Liên Xô và bãi bỏ HĐQP dưới quyền Tổng Bí thư Liên Xô”.

Mô hình của Trung Quốc

Để BĐQP cho hoạt động quân sự của lực lượng vũ trang, Trung Quốc thực hiện phương châm “xã hội hóa bảo đảm” theo hình thức “quân dân kiêm dụng”. Cơ cấu tổ chức BĐQP gồm: Hệ thống tổ chức BĐQP của quân đội và các địa phương. Trung Quốc tổ chức “Ủy ban động viên quốc phòng” từ Trung ương đến cấp huyện, thành phần gồm một số nhà lãnh đạo chính quyền và quân đội cùng cấp. Đặc trưng ở Trung Quốc, các tỉnh đội (cơ quan quân sự trực thuộc quân khu) thuộc đơn vị hành chính cấp tỉnh, là cơ quan của chính quyền về quân sự. Do vậy, cơ quan quân sự tỉnh chịu sự lãnh đạo đồng thời của quân khu và cấp ủy Đảng, chính quyền cùng cấp. Ủy ban động viên quốc phòng của tỉnh có chức năng đề ra các biện pháp động viên quốc phòng, thẩm định kế hoạch động viên, kiểm tra, giám sát chức năng về động viên nguồn lực dân sự… sẵn sàng bảo đảm cho nhu cầu chiến tranh. Cùng với Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, Ủy ban động viên quốc phòng thực hiện kiểm kê và tổ chức các lực lượng dân sự, huy động vật chất, phương tiện phục vụ yêu cầu của quân đội. Ngày nay, Ủy ban động viên quốc phòng đang tiếp tục hoàn chỉnh, bổ sung thêm trang bị để Bộ Chỉ huy quân sự - công an và chính quyền cấp tỉnh liên hiệp bảo đảm trong tình trạng khẩn cấp. Đây là mô hình phù hợp với điều kiện Trung Quốc, thích ứng với hình thức bảo đảm tổng hợp “quân dân kiêm dụng”.

Mô hình của Mỹ

Trong Chiến tranh thế giới lần thứ Nhất, HĐQP được Tổng thống Woodrow Wilson (1856-1924) thành lập ngày 24/8/1916. Các thành viên hội đồng gồm các bộ trưởng: Chiến tranh, Hải quân, Nội vụ, Nông nghiệp, Thương mại, Lao động. Hội đồng có nhiệm vụ: Điều tra, tư vấn cho Tổng thống và người đứng đầu các bộ phận điều hành về phân bổ chiến lược hàng hóa và dịch vụ công nghiệp; điều phối các nguồn lực và nền công nghiệp phục vụ chiến tranh trong từng thời kỳ. Trong đó, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành giao thông vận tải, công nghiệp, nông nghiệp nhằm hỗ trợ tài chính cho chiến tranh và nâng cao sức mạnh tinh thần của cộng đồng. HĐQP cũng chịu trách nhiệm về hoạt động phòng thủ dân sự ở cấp liên bang.

Để Hội đồng hoạt động hiệu quả, tháng 10/1916, Tổng thống Hoa Kỳ Woodrow Wilson bổ nhiệm Ủy ban cố vấn gồm 7 thành viên là những chuyên gia thuộc các ngành đường sắt, y tế, công nghiệp, ngân hàng, xây dựng, truyền thông và Chủ tịch Liên đoàn Lao động Hoa Kỳ. Tháng 5/1917, Hội đồng yêu cầu các bang thành lập HĐQP để phụ trách hoạt động phòng thủ dân sự của bang mình và hỗ trợ hoạt động của HĐQP Liên bang khi cần. Tháng 01/1920, Hội đồng khuyến nghị thành lập Ban khảo sát chuyên gia để tiến hành nghiên cứu phương pháp huy động nhanh các nguồn lực hậu cần phục vụ quốc phòng trong trường hợp xảy ra chiến tranh. HĐQP dừng hoạt động ngày 30/6/1921. Trong Chiến tranh thế giới lần thứ Hai, HĐQP được Tổng thống Frank lin (1882-1945) Roosevelt tái kích hoạt trong thời gian ngắn và thành lập Ban Hợp tác Nhà nước và Địa phương để hỗ trợ thêm cho HĐQP quốc gia.

Như vậy, mô hình HĐQP các quốc gia trên thế giới tuy có cách thức tổ chức và hoạt động khác nhau phù hợp với đặc điểm, pháp luật của mỗi nước. Song có điểm chung là dưới sự quản lý, điều hành của người đứng đầu quốc gia và sự tham gia của các tổ chức, cá nhân ngoài quân đội, sẵn sàng bảo đảm cho nhu cầu quốc phòng trong mọi tình huống.

Trung tá, ThS ÂU ĐỨC THẮNG