Hồi sinh vùng đất chết

Tuy chiến tranh đã đi qua hơn 40 năm nhưng hậu quả chất độc hóa học do Mỹ sử dụng trong chiến tranh đối với sức khỏe con người và môi trường sinh thái Việt Nam vẫn còn rất nặng nề. Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá, Chính phủ Việt Nam đã phối hợp với Chính phủ Mỹ và các tổ chức quốc tế tiến hành các biện pháp xử lý chất độc hóa học chứa dioxin tại 03 điểm nóng, trong đó có sân bay Đà Nẵng. Đây là một trong những hoạt động nhân đạo nhằm hàn gắn vết thương chiến tranh, đưa quan hệ Việt - Mỹ trở thành đối tác toàn diện.

Trong 10 năm, quân đội Mỹ đã thực hiện phun rải trên 80 triệu lít chất độc hóa học từ vĩ tuyến 17 vào đến Quy Nhơn và Kon Tum trong chiến dịch “Bàn tay sạch”, với mục đích khai quang rừng, phá hủy mùa màng, phát hiện đường giao thông, các căn cứ quân sự của ta chặn đường cung cấp lương thảo, vũ khí từ hậu phương miền Bắc vào các chiến trường miền Nam. Sân bay quân sự Đà Nẵng là một trong những nơi chứa, trung chuyển, tải nạp các loại chất độc hóa học, với số lượng lớn lên đến 52.700 thùng chất da cam, 29.000 thùng chất trắng và 5.000 thùng chất xanh (mỗi thùng khoảng 208 lít), chiếm 1/3 tổng số hóa chất mà Mỹ sử dụng tại Đông Dương. Phần lớn chất diệt cỏ này được chuyển lên phi cơ C-123 để phun rải khu vực miền Trung Việt Nam. Sau mỗi đợt phun rải, các phương tiện được thau rửa dẫn đến tình trạng lắng đọng đất nhiễm dioxin nồng độ cao, theo nước mưa chảy tràn, gây ô nhiễm nặng khu đất trong và xung quanh sân bay. Dioxin được hấp thụ trong các hạt bụi nhỏ, theo dòng nước chảy vào những hồ nước lân cận khiến cá và các loài thủy sinh sống trong các hồ cũng bị nhiễm. Con đường di chuyển của dioxin từ vùng đất sân bay bị ô nhiễm vào hồ nước và cuối cùng vào cơ thể con người qua đường tiêu hóa với chuỗi thức ăn ô nhiễm và tiếp xúc trực tiếp với bùn đất gây hậu quả nghiêm trọng tới sức khỏe con người qua nhiều thế hệ. Theo kết quả phân tích mẫu đất và bùn tại sân bay Đà Nẵng và các khu vực xung quanh do Chính phủ Việt Nam, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ và các nhà phân tích độc lập thực hiện, có 6 khu vực thuộc sân bay nằm trong căn cứ quân sự được xác định là có hàm lượng dioxin cao. Theo kết quả của Dự án Z9 do Bộ Tư lệnh Binh chủng Hóa học thực hiện tại 7 sân bay từ năm 2008-2012, trong đó có sân bay Đà Nẵng, cho thấy, tại các điểm lấy mẫu, hàm lượng dioxin vượt tất cả các giá trị cho phép theo quy định về điểm nóng ô nhiễm (nồng độ TEQ từ 3.105,95-11.826,5 ppt, độ sâu ô nhiễm lớn, vượt mức cho phép; tỉ lệ đồng phân 2,3,7,8 – TCDD chiếm > 90%).

Ngày 07-11-2018, Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh, UVTW Đảng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam và Đại sứ Hoa Kỳ Daniel J.Kritenbrink chứng kiến bàn giao khu đất đã xử lý dioxin tại sân bay quốc tế Đà Nẵng cho Bộ Giao thông vận tải quản lý, sử dụng. CTV.

Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, đánh giá, Chính phủ Việt Nam đã phối hợp với Chính phủ Mỹ và các tổ chức quốc tế tiến hành các biện pháp ngăn ngừa, xử lý chất độc hóa học dioxin tại các điểm nói trên. Dự án xử lý môi trường ô nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng là Dự án hỗ trợ kỹ thuật sử dụng vốn ODA do Chính phủ Hòa Kỳ tài trợ, thông qua Cơ quan phát triển quốc tế Mỹ, Quân chủng Phòng không - Không quân làm chủ đầu tư. Tổng kinh phí thực hiện Dự án từ nguồn vốn đối ứng của Chính phủ Việt Nam là 60 tỷ đồng, nguồn vốn ODA không hoàn lại của Chính phủ Mỹ khoảng 110 triệu USD. Dự án thực hiện theo Luật Đầu tư công, được chia theo các gói thầu, trong đó các nội dung đảm bảo hợp đồng (kể cả hậu cần) và trách nhiệm dân sự do nhà thầu chịu hoàn toàn. Công nghệ được lựa chọn là phương pháp xử lý khử hấp thu nhiệt, đã được minh chứng về mặt khoa học để phân hủy dioxin hiệu quả nhất và có tác động thấp nhất đến sức khỏe con người và môi trường trong điều kiện đặc thù của khu vực Dự án.

Việc đảm bảo sức khỏe và an toàn lao động cho công nhân làm việc tại Dự án cũng như người lao động tại sân bay và cư dân địa phương được quan tâm hàng đầu. Bộ Quốc phòng chỉ đạo thực hiện rà phá bom mìn toàn bộ khu vực công trường xử lý. Toàn bộ khu vực Dự án đều nằm trong vùng kiểm soát của Bộ Quốc phòng. Để bảo đảm an ninh, an toàn công trường, Sư đoàn 372/Quân chủng Phòng không - Không quân sử dụng 01 trung đội vệ binh tổ chức canh gác 24/24 giờ tại 02 điểm chốt chặn khu vực công trường. Ngoài ra, còn có các vọng gác cố định thuộc vùng quản lý, duy trì an ninh vòng ngoài. Tất cả công nhân làm việc tại công trường được cấp các trang bị bảo hộ cá nhân, tuân thủ các biện pháp an toàn lao động được quốc tế công nhận ở các khu vực có chất thải nguy hại đối với tất cả các hoạt động xử lý. Công nhân được kiểm tra sức khỏe, lấy máu xét nghiệm trước khi thực hiện công việc. Khi kết thúc công việc hoặc định kỳ 06 tháng, công nhân sẽ được kiểm tra lại sức khỏe, trong trường hợp phát hiện bị phơi nhiễm dioxin sẽ được chuyển công việc khác, hoặc yêu cầu nghỉ để tự thải độc. Trong suốt quá trình thực hiện dự án, Trung tâm Công nghệ Xử lý Môi trường (Binh chủng Hóa học) với vai trò là đơn vị tư vấn giám sát đã tiến hành xây dựng kế hoạch giám sát các hoạt động thi công của các nhà thầu, bám sát các hoạt động diễn ra trên công trường từ thời điểm khởi công đến khi kết thúc Dự án, đảm bảo đúng tiến độ, chất lượng. Đặc biệt chú trọng hoạt động vận hành, lấy mẫu hệ thống xử lý của nhà thầu trong quá trình xử lý nhiệt, hạ nhiệt làm nguội mố IPTD (khử hấp thu nhiệt tại chỗ) và phục hồi môi trường sau xử lý; đảm bảo tốt công tác an toàn lao động, bảo vệ môi trường, không để sự cố đáng tiếc nào xảy ra trong cả hai giai đoạn xử lý.

Công nhân làm việc tại khu xử lý chất ô nhiễm được trang bị bảo hộ theo tiêu chuẩn về an toàn lao động. - CTV

Dự án đã áp dụng các biện pháp thực tiễn và kiểm soát kỹ thuật quốc tế tốt nhất để đảm bảo đất, bùn và bụi bị nhiễm dioxin không phát tán ra khu vực xung quanh, như: Lắp đặt hàng rào chắn bùn để giữ lại đất/bùn trong nước mưa bị rửa trôi; giảm thiểu các hoạt động thi công trong mùa mưa; bảo vệ khu vực Dự án trong thời gian mưa to; làm sạch tất cả xe cộ, thiết bị và nhân công trước khi chuyển từ khu vực nhiễm dioxin đến khu vực sạch; không tiến hành các hoạt động xử lý lúc gió to; phun nước khử bụi; che đậy đất trên xe tải trong khi vận chuyển… Toàn bộ nước thải phát sinh từ các hoạt động xử lý được thu gom, lấy mẫu và xử lý trước khi cho chảy ra khỏi khu vực Dự án. Đây là dự án xử lý môi trường phức tạp, áp dụng công nghệ tiên tiến nhất hiện nay về xử lý đất nhiễm dioxin, gồm 3 bộ phận chính: Mố IPTD, nhà máy xử lý, hệ thống quan trắc và điều khiển. Đất và trầm tích ô nhiễm được thu gom từ các khu vực ô nhiễm về mố xử lý. Tại đây, đất và trầm tích nhiễm dioxin được làm nóng từ từ bằng 1.254 thanh gia nhiệt có nhiệt độ trung bình tối thiểu là 3350C để loại bỏ dioxin. Quá trình gia nhiệt làm nóng đất nhiễm trong mố là quá trình hóa lý rất phức tạp, quá trình này làm cho liên kết phân tử của hợp chất dioxin bị phá hủy, sinh ra các khí thải là các dung môi hữu cơ, hơi nước, các hợp chất clo-phenol... Khí thải và nước thải được xử lý tại hệ thống xử lý trước khi thải ra môi trường. Trung tâm Công nghệ Xử lý Môi trường đã lấy, phân tích các mẫu giám sát chất lượng môi trường trong quá trình thi công, từ đó đánh giá kết quả dự án, hiệu quả công nghệ sử dụng dựa trên tiêu chí kỹ thuật, so sánh kết quả phân tích hàm lượng dioxin trong đất, trầm tích trước và sau xử lý cùng với các tiêu chuẩn, quy chuẩn tham chiếu nhằm bảo đảm tính trung thực, khách quan.

Trong 6 năm (2012 - 2018), Dự án đã xử lý triệt để được khoảng 90.000 m3 bùn đất và trầm tích nhiễm dioxin, cô lập an toàn khoảng 50.000 m3 bùn đất ô nhiễm dioxin dưới ngưỡng cần xử lý; bàn giao 32,4 ha đất đã được xử lý, phục vụ mở rộng sân bay quốc tế Đà Nẵng, bảo đảm an toàn cho sức khỏe nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Đà Nẵng. Theo kết quả quan trắc môi trường của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga (đơn vị quan trắc độc lập Dự án) và Trung tâm Công nghệ Xử lý Môi trường cho thấy, toàn bộ đất, trầm tích có nồng độ dioxin vượt ngưỡng cần tẩy độc theo TCVN 8183:2009 ở khu vực Bắc và Nam sân bay Đà Nẵng đã được đào xúc hết để tẩy độc. Hàm lượng dioxin trong đất/trầm tích sau xử lý ở mức thấp dưới ngưỡng quy định, đạt mục tiêu xử lý.Nồng độ dioxin trong vật liệu ô nhiễm sau tẩy độc trong nước mặt, nước ngầm, không khí ở mức cho phép. 

Thành công của Dự án thể hiện sự cam kết và hợp tác hiệu quả của Chính phủ Mỹ, đáp ứng sự mong mỏi của người dân Việt Nam về một môi trường sống không còn bị ô nhiễm chất độc dioxin, từ đó đưa Việt Nam đến gần hơn với các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp quốc. Dự án đã mang lại hiệu quả, ý nghĩa trên nhiều lĩnh vực, để lại nhiều bài học kinh nghiệm trong việc quản lý, giám sát, vận hành và ứng dụng công nghệ xử lý chất độc hóa học trong Dự án. Đây là tiền đề quan trọng cho bước phát triển hợp tác Việt – Mỹ trong việc tiếp tục xử lý dioxin tại sân bay Biên Hòa và các địa điểm khác, góp phần khắc phục hậu quả chiến tranh.

Thượng úy, ThS TRẦN THANH TÚ