Tết trong tầm tay mà bị tuột mất.
Đại tá Trần Thịnh Tần, nguyên Cục trưởng Cục Quân trang (nay thuộc Cục Quân nhu) kể lại, trong chiến dịch Hòa Bình - Đông Xuân 1951-1952, Trung đội 1 (Đồng chí Nguyễn Chuông là Trung đội trưởng, sau là Thiếu tướng, nguyên Phó Tư lệnh Quân khu 2, còn ông Tần là Trung đội phó) thuộc Đại đội 950, Tiểu đoàn 564, Trung đoàn 165, Sư đoàn 312, sau khi đã tiêu diệt quân địch tại 2 điểm cao 400 và 600 trên đất Ba Vì - Sơn Tây (nay thuộc Hà Nội), hành quân về đóng tại đồi cọ thuộc làng Cổ Tiết, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ, chờ cấp trên giao nhiệm vụ mới.
Đón Tết Nhâm Thìn - 1952, mỗi cán bộ, chiến sĩ được tăng thêm một cân gạo. Đặc biệt có bánh chè Lam, quà từ Thanh Hóa gửi ra. Đoàn đại biểu nhân dân tỉnh Yên Bái - tỉnh đỡ đầu Trung đoàn 165, được bộ đội thường gọi là “Mẹ nuôi” đến thăm, ủng hộ bò, lợn, bánh chưng, bánh dầy…
Giữa lúc lính ta đang hứng khởi về một cái Tết “phong lưu”, thì bất ngờ chiều 30 Tết, một chiếc máy bay Dakota của địch vút qua không phận làng Cổ Tiết; rồi bỗng quay vòng lại, thả một dây bom tọa độ xuống làng, gần sát chỗ các anh nuôi đang trổ tài chuẩn bị cho buổi liên hoan tất niên. May mà lính ta thiện chiến biết cách trú ẩn nên không có ai bị thương vong. Nhưng gạo, nước, thực phẩm, thịt bò, thịt lợn tung tóe khắp nơi.
Hóa ra là, Cổ Tiết thuộc diện “làng trắng”, dân sơ tán hết từ lâu. Hôm nay bỗng dưng xuất hiện đám khói (do anh nuôi thui bò) nên mới xảy ra cơ sự ấy. Một bài học xương máu để đời! Ngay lập tức, tiểu đoàn nhận được lệnh báo động chuyển quân. Thế là chuẩn bị Tết mà rồi không có cỗ Tết. Lính tiếc ngẩn ngơ; song chỉ một lúc sau, tâm hồn lại lâng lâng theo bước chân lên phía trước...
“Tết Con Ngựa” và bánh chưng “nhân ngựa". Trung tá Nguyễn Văn Huyên và một số đồng chí nguyên là cán bộ cơ quan Tổng cục Cung cấp tiền phương trong chiến dịch Điện Biên Phủ hồi tưởng một cái Tết chiến trường thật thú vị. Năm Quý Tỵ (1953) dần qua, năm Giáp Ngọ (1954) sắp tới. Ở ngay tại mặt trận Điện Biên, thủ trưởng và cơ quan hậu cần đặc biệt chú ý lo cho bộ đội và dân công chút hương vị ngày Tết để giữ phong tục cổ truyền và đón xuân mới.
Tết, đầu vị phải là bánh chưng. Gạo nếp ở Tây Bắc tương đối sẵn và hẳn là dễ kiếm hơn gạo tẻ. Bởi vậy mới có câu “Ốm ăn cơm tẻ. Khoẻ ăn cơm nếp” (Cơm tẻ dành bồi dưỡng cho người ốm). Đậu xanh, lá dong cũng sẵn. Nhưng lấy đâu ra thịt để làm nhân bánh? Tháo gỡ khúc mắc này, Tư lệnh Cung cấp Mặt trận quyết định cấp cho các đoàn dân công những con lừa, con ngựa chiến lợi phẩm thu từ Lai Châu về. Vậy là, Tết cổ truyền năm con Ngựa (1954), bộ đội có cỗ thịt ngựa, có bánh chưng nhân thịt ngựa - ấn tượng hiếm có của đời người.
Tết chiến trường, vật chất tuy thiếu thốn, nhưng đời sống tinh thần vẫn rộn rã, tươi vui. Đội chiếu bóng lưu động đi khắp các điểm phục vụ bộ đội, dân công. Anh em can vải, khâu bạt che phía sau, tránh ánh sáng điện hắt lên trời. Khi có tiếng máy bay thì gõ kẻng, tắt đèn, tất cả im lìm trong bóng tối và sẵn sàng phân tán theo các hướng đã quy định sẵn.
Các đoàn văn công từ phía sau lên mặt trận, chia thành từng tổ đi phục vụ chiến sĩ. Đoàn Văn công Quân đội do nhạc sĩ Đỗ Nhuận phụ trách. Trong tiếng đàn bầu của Mạnh Thắng, bài hát “Đánh trận Him Lam” của Đỗ Nhuận, ca cảnh “Chớ thấy sóng cả mà ngã tay chèo” nêu gương chị Chiên anh dũng đấu tranh ở địch hậu đem lại biết bao cảm xúc (Nguyễn Thị Chiên sinh năm 1930, quê Kiến Xương - Thái Bình, Trung tá, nữ Anh hùng LLVTND đầu tiên của quân đội ta. Đoàn văn nghệ sĩ đến cơ quan cung cấp tiền phương có chị Bạch Trà. Nhiều đồng chí lớn tuổi yêu cầu chị Trà hát ca trù nhân dịp năm mới. Giữa gian khổ muôn trùng, giữa lúc khó khăn chồng chất ở mặt trận, tiếng ca trù vút lên như xua đi nỗi mệt nhọc, lo âu. Tại cơ quan cung cấp tiền phương, họa sĩ Văn Giáo vẽ một cành đào gốc to, xù xì, tượng trưng cho Tây Bắc cực khổ nhưng kiên cường, vẫn đứng vững; cả nụ, hoa, cả búp lá xanh đón mùa xuân mới, chiến thắng mới, kèm theo dòng chữ “Chúc mừng Xuân Giáp Ngọ”, còn có một bức được đem tặng Bộ Chỉ huy Chiến dịch.
Thú vị không kém là những tiết mục kể chuyện quê nhà, do bộ đội tự biên tự diễn, giản dị mà vui tai. Rồi hò vè đối đáp đôi bên nam nữ, “Bộ đội mà gặp dân công / Như cá gặp nước, như rồng gặp mây / Đèo cao thì mặc đèo cao / Ta lên đến đỉnh ta cao hơn đèo”… Có anh dân công lúc trước nhớ nhà quá, khóc như trẻ con nhưng nghe câu hò thì ngay lập tức mặt mày lại rạng rỡ như mùa Xuân đang về, hứa hẹn những thắng lợi huy hoàng đang chờ ở phía trước...
Tết ở chiến trường Tây Nguyên
Đại tá Lê Hoằng, Cựu Chủ nhiệm Hậu cần Quân đoàn 4 đã từng đón Xuân vui Tết ở các chiến trường: Bình Trị Thiên, Lào, Khu 5, Khu 6, miền Đông Nam bộ, Sài Gòn, Phnômpênh... nhưng ông nhớ nhất cái Tết ở chiến trường Tây Nguyên, Xuân Ất Tỵ 1965, cách nay tròn 55 năm.
Tây Nguyên hồi ấy thiếu đủ thứ. Khan hiếm nhất là muối ăn và gạo. Nhưng có một thứ mà lúc nào cũng dồi dào; càng trong gian khổ, ác liệt thì càng dồi dào. Đó là tình thương yêu của đồng bào các dân tộc đối với Bộ đội Cụ Hồ. Bộ đội cho muối ăn, bà con thương bộ đội, không lấy mà nhặt những hạt muối rơi vãi hiếm hoi trên đường muối vào chiến trường, hoặc trong lúc bộ phận hậu cần phân phát muối cho các đơn vị. Không có gạo, đồng bào trồng củ mì (sắn tầu) bạt ngàn, làm lương thực nuôi cán bộ, nuôi bộ đội đi giải phóng miền Nam và đặt tên cho chúng là “Nương mì cách mạng”. Bộ đội ta, hôm nào đi đánh giặc thì mỗi người được cung cấp nửa lon (vỏ hộp sữa bò) gạo. Lúc ở căn cứ thì ăn củ mì. Nhổ gốc mì nào lên thì trồng đọt mới thay thế ngay.
Tết ấy, đơn vị của đồng chí Lê Hoằng ăn toàn củ mì. Củ mì được mài nhỏ thành bột rồi lấy lá dong mọc ở ven suối gói, làm bánh chưng. Bột củ mì nhào nước suối, được nắm tròn lại rồi nướng cho xém vàng, thay cho bánh rán; dồn vào ống bương, mang nướng thành bánh tét.
Do thiếu chất dinh dưỡng nên cảm giác đói liên miên. Bánh củ mỳ trở nên “đắt” hàng. Anh nuôi tha hồ chế biến, để sẵn trên bàn ăn được ghép từ nứa rừng. “Đói ngày giỗ cha. No ba hôm Tết”, bộ đội thả sức ăn. Ăn sáng, ăn trưa, ăn chiều, ăn cả trước khi đi ngủ… Tết độc món “bánh mì” mà ẩn sâu trong đó, tràn đầy tình Đảng, tình dân, tình đồng đội.
Giờ đây, các bạn chiến đấu cùng đơn vị với Đại tá Lê Hoằng còn sống, khi gặp nhau ôn lại chuyện cũ, thường tâm sự về Tết Tây Nguyên năm ấy: “Không rượu, không thuốc, không trà. Không thịt, gạo… / Có Bác, có Đảng, có dân. Có củ mì!”; “Thay nếp, thay men - Tình đồng đội/ Thay hoa, thay pháo - Nghĩa non sông”.
Những Tết như thế đã góp phần nâng bước quân hành, tiến tới mùa Xuân toàn thắng 1975 lịch sử, để dân tộc Việt Nam mãi mãi là những mùa Xuân tươi đẹp, huy hoàng.
PHẠM XƯỞNG