Ngày 09/01/2020, các nhà khoa học đã tìm ra mầm bệnh là một chủng mới của vi-rút Corona (gọi tắt là nCoV hay 2019-nCoV). Đến ngày 31/01/2020, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu do bệnh Covid-19 gây ra.

Các triệu chứng của bệnh: sốt, ho, mệt mỏi, đau họng, khó thở... có thể xuất hiện từ 02-14 ngày (trung bình 5-7 ngày) sau khi tiếp xúc nguồn bệnh. Bệnh có 4 mức độ từ nhẹ đến nặng:

Viêm đường hô hấp trên: các triệu chứng không đặc hiệu như sốt, ho khan, đau họng, nghẹt mũi, mệt mỏi, đau đầu, đau mỏi cơ. Người cao tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch có thể có các triệu chứng không điển hình.

Viêm phổi nhẹ: ho, khó thở và hình ảnh của viêm phổi, không có dấu hiệu viêm phổi nặng.

Viêm phổi nặng: ho, khó thở nặng, nhịp thở >30 lần/phút, có hiểu hiện thiếu ô xy (tím tái, SpO2 <90%), có thể có rối loạn ý thức (li bì, hôn mê).

Hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS): các triệu chứng của viêm phổi nặng và diễn biến xấu đi rất nhanh. Hình ảnh X-quang hoặc CT Scan, siêu âm phổi cho thấy mờ 2 phế trường mà không phải do tràn dịch màng phổi, xẹp thùy phổi...

leftcenterrightdel
 

Tuy nhiên, nhiều trường hợp không có triệu chứng của bệnh hoặc triệu chứng nhẹ, thoảng qua, thậm chí người bệnh không biết mình mắc bệnh. Phần lớn các trường hợp bệnh là nhẹ và vừa, sẽ hồi phục và khỏi. Tỷ lệ tử vong khoảng 2-3%, thường gặp ở người lớn tuổi, có bệnh lý mãn tính kèm. Hiện, bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc-xin phòng bệnh.

Vi-rút gây bệnh Covid-19: là một chủng mới của vi-rút Corona. Vi-rút Corona được phát hiện từ 1960, có vật chủ chính là dơi, chim, động vật xương sống máu nóng. Đến nay, các nhà khoa học xác định có 07 chủng gây bệnh cho người. Phần lớn các chủng này gây các hội chứng cảm lạnh, viêm đường hô hấp nhẹ như cảm cúm thông thường. Tuy nhiên, có 02 chủng có tỷ lệ tử vong cao là Sars (2003) và Mers-CoV (2012).

Ngày 11/02/2020, Ủy ban quốc tế về phân loại virus (ICTV), dựa trên cấu trúc bộ gen của vi-rút đã đặt tên mới cho nCoV là: Sars-CoV-2 (Vi-rút corona 2 gây ra Hội chứng hô hấp cấp tính nặng) vì gây bệnh gần giống Sars. Tuy nhiên, vi-rút Sars-CoV-2 có bộ gen chỉ giống 79,5% với vi-rút gây bệnh Sars, Tổ chức Y tế thế giới vẫn gọi là “vi-rút Covid-19” hoặc “vi-rút gây ra bệnh Covid-19” trong các thông báo và khi giao tiếp với công chúng. Cho đến nay, nguồn gốc của vi-rút Sars-CoV-2 chưa có câu trả lời chính xác.

Cơ chế lây truyền của vi rút Sars-CoV-2: Khi dịch mới xảy ra, WHO nhận định: Vi-rút xuất hiện từ nguồn động vật và lây sang người, nhưng chưa có bằng chứng rõ ràng về khả năng lây từ người sang người. Tuy nhiên, sau đó quá trình lây truyền từ người sang người đã trở lên rõ ràng và là nguyên nhân dịch lan rộng ra trên 70 nước như hiện nay. Có thể đã có quá trình biến đổi của vi-rút để thích nghi và lây truyền giữa người với người.

Vi-rút lây từ người sang người thông qua đường hô hấp do hít phải giọt bắn của người bệnh khi ho, hắt hơi, giao tiếp gần, cũng có thể lây qua tiếp xúc trực tiếp khi tay chạm tay vào một vật, bề mặt bị nhiễm vi-rút hoặc bắt tay người có vi-rút sau đó đưa lên miệng, mũi và mắt. Những người chăm sóc bệnh nhân cũng có thể bị phơi nhiễm vi-rút khi xử lý các chất thải của người bệnh. Đường lây truyền qua ăn uống (đường tiêu hóa) đến nay chưa được chứng minh khẳng định, mặc dù đã phát hiện có vi-rút trong phân của bệnh nhân.

Khi khởi phát các triệu chứng của bệnh là thời kỳ lây nhiễm mạnh nhất. Tuy nhiên, hiện nay có ý kiến cho rằng lây nhiễm xảy ra cả khi đang ủ bệnh hoặc không có triệu chứng, nhất là khi có nhiều trường hợp bị bệnh nhưng triệu chứng rất mơ hồ, thậm chí không có triệu chứng. Một số trường hợp bị bệnh nhưng không xác định được nguồn lây nhiễm.

Vi-rút Sars-CoV-2 cấu tạo là sợi RNA kèm các Nucleocapsid, do đó nó chỉ sống và nhân lên trong cơ thể vật chủ. Nó mượn tế bào vật chủ để truyền vật liệu di truyền, bắt tế bào vật chủ tạo ra RNA và các thành phần tạo ra con vi-rút mới. Từ một con vi-rút có thể nhân lên hàng triệu vi-rút mới.

Ở môi trường bên ngoài, vi rút tồn tại nguyên dạng, không nhân lên và bị tiêu diệt sau một thời gian. Các hiểu biết về sức sống của vi rút Sars-CoV-2 còn ít, phần lớn thông tin dựa vào các nghiên cứu “người anh em gần” là vi-rút Sars. Tùy điều kiện môi trường, vi-rút có thể tồn tại vài giờ, vài ngày, thậm chí đến 9 ngày, sống khỏe nhất trong điều kiện nhiệt độ lạnh, dưới 250C. Nhiệt độ 570C vi-rút bị tiêu diệt trong 30 phút. Dưới ánh nắng mặt trời, vi-rút nhanh chóng bị bất hoạt và tiêu diệt. Một nghiên cứu từ Đại học Hồng Kông (2011) cho thấy vi-rút họ Corona, như Sars, có thể sống 5 ngày ở môi trường lạnh (22-250C, 40-50% độ ẩm) nhưng khi nhiệt độ tăng lên 38-39oC (như Việt Nam) thì khả năng sống sót giảm hẳn.

Các dung dịch chứa chất sát trùng như cồn 700, xà phòng, Sodium hypochlorite, chất Chlorine và Peroxyacetic đều có khả năng tiêu diệt vi-rút nhanh chóng. Biện pháp tốt nhất là rửa tay với xà phòng hay dung dịch sát khuẩn trong ít nhất 20 giây sẽ tiêu diệt gần hết mầm bệnh trên tay.

Biện pháp để phòng chống lây nhiễm cho bản thân và cộng đồng: Không đi du lịch đến các vùng có dịch bệnh. Hạn chế đi đến các nơi tập trung đông người. Trong trường hợp đi đến các nơi tập trung đông người cần thực hiện các biện pháp bảo vệ cá nhân như sử dụng khẩu trang, rửa tay với xà phòng hoặc dung dịch diệt khuẩn.

Giữ thói quen che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất bằng khăn tay hoặc khăn giấy, hủy bỏ khăn giấy vào thùng rác ngay sau dùng. Nếu không có khăn tay, khăn giấy, có thể dùng ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng.

Người có các triệu chứng sốt, ho, khó thở không nên đi du lịch hoặc đến nơi tập trung đông người.

Thông báo ngay cho cơ quan y tế khi có các triệu chứng kể trên.

Khi phải tiếp xúc với người bị bệnh đường hô hấp cấp tính (sốt, ho, khó thở) cần phải đeo khẩu trang y tế đúng cách và giữ khoảng cách trên 02m.

Rửa tay thường xuyên với xà phòng và nước sạch trong ít nhất 20 giây. Trong trường hợp không có xà phòng và nước sạch thì dùng các sản phẩm vệ sinh tay có chứa cồn (ít nhất 60% cồn); súc họng bằng nước muối hoặc nước súc miệng, hạn chế đưa tay lên mắt, mũi, miệng nhất là khi tay không sạch.

Chỉ sử dụng các thực phẩm đã được nấu chín. Giữ ấm cơ thể, tăng cường sức khỏe bằng ăn uống, nghỉ ngơi, sinh hoạt hợp lý, luyện tập thể thao. Tránh mua bán, tiếp xúc với các loại động vật nuôi hoặc hoang dã.

Tăng cường thông khí khu vực nhà ở bằng cách mở các cửa ra vào và cửa sổ, hạn chế sử dụng điều hòa. Thường xuyên lau nền nhà, tay nắm cửa và bề mặt các đồ vật trong nhà bằng các chất tẩy rửa thông thường, như xà phòng và các dung dịch khử khuẩn thông thường khác.

Nếu có dấu hiệu sốt, ho, khó thở phải đeo khẩu trang bảo vệ, thông báo ngay cho cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn, khám, điều trị kịp thời. Gọi điện cho cơ sở y tế trước khi đến để thông tin về các triệu chứng và lịch trình đã di chuyển trong thời gian gần đây để có biện pháp hỗ trợ đúng.

Biện pháp cách ly: là biện pháp quan trọng để ngăn chặn dịch bệnh lây lan, có 3 loại hình cách ly:

Cách ly tại nhà: những người đi từ vùng dịch về cần tự cách ly tại nhà và theo dõi sức khỏe trong vòng 14 ngày. Có thể bố trí phòng riêng để cách ly, nếu không có điều kiện thì bố trí giường riêng cách các giường khác từ 01m trở lên, thường xuyên đeo khẩu trang. Không ăn chung cùng gia đình. Các vật dụng có dính dịch tiết cơ thể cần bỏ túi rác riêng để hủy bỏ theo quy định. Thường xuyên lau bề mặt bằng dung dịch diệt trùng, khử khuẩn hoặc xà phòng. Cách ly tại nhà cần có sự hợp tác của người được cách ly và sự giám sát tốt của cơ quan y tế.

Cách ly tại khu tập trung: các trường hợp đi từ vùng dịch, nhất là vùng tâm dịch, cần được cách ly tập trung. Trong khu cách ly tập trung cũng tuân thủ các quy định về phòng chống lây nhiễm như: bố trí giường cách nhau tối thiểu 01m, không tụ tập, tổ chức hoạt động đông người, không ăn chung, đeo khẩu trang, không khạc nhổ bừa bãi... Định kỳ phun khử trùng không gian, lau bề mặt bằng dung dịch diệt trùng, khử khuẩn hoặc xà phòng. Hình thức này có thể áp dụng cho một địa phương (xã, thôn, xóm...) hoặc đơn vị xảy ra dịch Covid-19 để khoanh vùng dập dịch.

Cách ly tại cơ sở y tế: là hình thức cách ly nghiêm ngặt nhất dành cho những người có triệu chứng của bệnh (sốt, ho, viêm đường hô hấp, khó thở...), có yếu tố dịch tễ hoặc người tiếp xúc gần ca bệnh xác định (dương tính với vi-rút Sars-CoV-2).

Các chủng vi-rút Corona gây bệnh trước đây (Sars, Mers-CoV), đều được cho là có nguồn gốc từ động vật lây sang người, Sars-CoV-2 cũng vậy. Các nhà khoa học đã giải trình tự gen của vi-rút Sars-CoV-2 và thấy 96% giống với nguồn gen của dơi. Vi-rút còn được phát hiện có những đột biến gen giống với vi-rút HIV, nên khả năng bám vào tế bào người lớn gấp 1.000 lần so với vi- rút Corona khác. Có thể đây chính là lý do mà bệnh Covid-19 dường như lây từ người sang người mạnh hơn Sars và Mers-CoV.

Đại tá, TS NGUYỄN CHÍNH PHONG -Phòng Vệ sinh phòng dịch - Cục Quân y