Các biến cố này thường xảy ra đột ngột, nhưng cũng có một số dấu hiệu cảnh báo, có thể xảy ra với bất kỳ ai, bất kỳ hoàn cảnh nào, bất kỳ ở đâu và ngày càng gia tăng. Mỗi người, trước hết là những người có nguy cơ cao về bệnh tim mạch như: người cao tuổi, người bị cao huyết áp, bệnh tiểu đường, có tiền sử đột qụy hoặc có dị dạng mạch máu não... cần biết về các dấu hiệu cảnh báo của những biến cố trên, để có những hành động đúng, kịp thời để tự cứu mình hoặc cứu người khác.

Nhận biết và xử lý đột quỵ.

Đột quỵ xảy ra khi một động mạch nuôi một vùng não bị vỡ hoặc tắc đột ngột bởi cục máu đông. Hậu quả là phần não đó bị thiếu ô xy và dinh dưỡng, các tế bào não sẽ chết sau vài phút. Bệnh nhân đột quỵ có thể bị liệt, hôn mê và thậm chí tử vong, tùy thuộc vùng và diện tích não bị ảnh hưởng và mức độ trầm trọng của tổn thương. Đột qụy thường xảy ra ở người trung niên hoặc cao tuổi, nhưng đang có xu hướng trẻ hóa do sự gia tăng của các bệnh lý tim mạch (huyết áp cao, xơ vữa động mạch…), các bệnh lý rối loạn chuyển hóa (tiểu đường, béo phì, rối loạn mỡ máu, bệnh gout…).

leftcenterrightdel
Các bước hồi sức tim, phối theo thủ thuật C-A-B.

Hiện nay, đã có nhiều thành công trong phòng và điều trị đột quỵ như: sử dụng thuốc tiêu sợi huyết làm tiêu tan cục máu đông gây tắc mạch; sử dụng thủ thuật can thiệp mạch để bịt nơi động mạch bị vỡ, hoặc lấy cục máu đông giải phóng nghẽn mạch… Tuy nhiên, các biện pháp trên đòi hỏi phải được thực hiện sớm và phải ở các cơ sở y tế chuyên khoa, có thầy thuốc chuyên khoa và trang thiết bị phù hợp. Nếu áp dụng chậm trễ hoặc quá muộn thì hiệu quả thấp vì tế bào não tổn thương không hồi phục được. Vì vậy, phát hiện sớm đột quỵ và các dấu hiệu cảnh báo chính là cách để tự cứu mình hoặc hỗ trợ cứu giúp người khác cứu chữa kịp thời, hạn chế được tổn thương não, cứu sống tính mạng và giảm bớt di chứng sau đột quỵ. 

Các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ gồm: Đột ngột xuất hiện tê hoặc yếu, không cử động được hoặc cử động khó ở một bên người (một bên tay, chân); đột ngột bị ngất hoặc nặng hơn là hôn mê; tự nhiên mất khả năng nói, hoặc rối loạn khả năng nói, hiểu lời nói; đột ngột có những rối loạn thị giác ở 1 bên hay cả 2 mắt, bị nhìn đôi hoặc lác…; đột ngột mất khả năng thăng bằng và phối hợp các động tác…; đột ngột đau đầu dữ dội, nôn không rõ nguyên nhân… Các dấu hiệu trên có thể chỉ thoáng qua, kéo dài trong vài phút rồi người bệnh lại trở lại bình thường, được gọi là “cơn thiếu máu não thoáng qua”. Đây là những dấu hiệu báo trước cực kỳ quan trọng của đột quỵ,  người bệnh cần được đưa vào bệnh viện chuyên khoa càng nhanh càng tốt.

Phải hành động ngay lập tức khi có “cơn thiếu máu não thoáng qua” hoặc đột quỵ đã xảy ra. Các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ không phải cùng lúc xảy ra, vì vậy, không được chủ quan với bất kỳ một trong các dấu hiệu kể trên và cần được xác định bởi thầy thuốc chuyên khoa.

 Khi đột quỵ xảy ra với một hoặc nhiều triệu chứng, hãy lập tức gọi Cấp cứu 115 hoặc tổ y tế cấp cứu gần nhất để được vận chuyển đến bệnh viện. Hoặc những người xung quanh phải nhanh chóng vận chuyển người bệnh bằng cáng, võng, đến nơi cấp cứu gần nhất.

Nhận biết và xử trí nhồi máu cơ tim (NMCT) cấp.

Trong NMCT cấp, dòng máu nuôi cơ tim bị đột ngột giảm mạnh hoặc bị tắc nghẽn do động mạch vành và các nhánh của nó bị tắc nghẽn bởi cục máu đông hoặc do bị co thắt kéo dài. Các tế bào cơ tim sẽ chết nếu máu cung cấp bị ngừng trong vài phút. Việc phục hồi chức năng của tế bào cơ tim chỉ có hiệu quả trong phạm vi 6 giờ kể từ khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo đầu tiên. Vì vậy, người bệnh cần được cứu chữa ngay để hạn chế tối thiểu tổn thương, giúp tăng khả năng hồi phục tổn thương vùng cơ tim và được cứu sống.

Các dấu hiệu cảnh báo NMCT thường xuất hiện đột ngột và điển hình, như: Đau ngực dữ dội, cảm giác như bóp nghẹt trong lồng ngực, thường đau ngay sau mũi ức, lan lên vai trái, lan xuống mặt trong cánh tay và bàn tay trái; cũng có người thấy đau lan ra sau lưng hoặc lên cổ; một số trường hợp chỉ thấy đau vùng mũi ức kèm theo nôn rất nhiều; cũng có một số trường hợp, NMCT xuất hiện từ từ, người bệnh thấy đau nhẹ vùng ngực trái và chỉ cảm thấy khó chịu ở ngực. Điều này dễ làm người bệnh bỏ qua, chỉ khi dấu hiệu rõ ràng, trầm trọng hơn thì mới tìm sự giúp đỡ, thường gặp nhiều ở nữ giới hơn ở nam giới, kèm theo các biểu hiện: khó thở, buồn nôn, nôn và đau lưng, đau vùng cổ hàm.

Khi có các triệu chứng trên, người bệnh và những người xung quanh gọi Cấp cứu 115 hoặc tổ y tế cấp cứu gần nhất kịp thời sử dụng các phương tiện cấp cứu, các thuốc cần thiết cho người bệnh, xử lý đúng cách trường hợp ngừng tuần hoàn và vận chuyển đến cơ sở y tế chuyên khoa trong thời gian nhanh nhất. Những đánh giá sơ bộ và ghi nhận trong quá trình cấp cứu, vận chuyển giúp làm tốt hơn công tác điều trị kịp thời tại bệnh viện chuyên khoa. Nếu không gọi được đội cấp cứu, phải tự đưa ngay người bệnh đến bệnh viện gần nhất; người bệnh tuyệt đối không tự đi (trừ trường hợp thật đặc biệt không thể còn cách nào khác).

Nhận biết và xử trí ngừng tuần hoàn (NTH).

NTH xảy ra khi tim không hoặc co bóp không hiệu quả, không còn khả năng bơm - hút máu như: tim đập rất nhanh hoặc loạn nhịp làm máu không kịp trở về tim và tim “bóp rỗng”, NTH máu tống vào động mạch. Trong một số trường hợp NMCT cũng làm NTH ngay lập tức. NTH còn có thể là hậu quả của tình trạng ngừng thở kéo dài, rối loạn điện giải trầm trọng, đuối nước, điện giật hay sau chấn thương nghiêm trọng. Có một số trường hợp NTH, đột tử mà không rõ nguyên nhân.

NTH là chết lâm sàng, nếu kéo dài quá 6 phút thì dẫn đến chết não. Cơ hội cứu sống người bị NTH sẽ giảm từ 7-10% cho mỗi phút NTH. Sau 10 phút NTH, khả năng cứu sống nạn nhân là vô cùng thấp, dù rằng, sau đó nhờ cấp cứu, tim có đập lại, tuần hoàn được khôi phục, vì tế bào não đã bị chết không hồi phục được.

Người bị NTH có thể được cứu sống nếu được điều trị cấp cứu ngay, kịp thời bằng “Hồi sức tim phổi - CPR” (ép tim, thổi ngạt và sốc điện). Sốc điện có thể giúp đưa nhịp tim trở về bình thường (được gọi là thủ thuật phá rung chuyển nhịp tim).

Các dấu hiệu nhận biết người có khả năng bị NTH, gồm: Nạn nhân đột ngột ngất xỉu, mất phản ứng với xung quanh, gọi hỏi không biết, nếu đang đứng hoặc ngồi có thể khụyu ngã, và vì ngã nên có thể gây thêm chấn thương khác; ngừng thở, mất mạch (sờ mạch cổ, mạch bẹn), toàn thân tím tái; có thể có co giật hoặc mềm nhũn, và đôi khi đại, tiểu tiện trong quần. Khi thấy người có các dấu hiệu nêu trên, lập tức gọi người hỗ trợ, đồng thời thực hiện ngay việc hồi sức tim - phổi cho nạn nhân theo thủ thuật “C-A-B”, đó là: Ép tim ngoài lồng ngực ngay để đưa máu đi nuôi cơ thể; mở thông đường thở, để cổ ngửa tối đa; sau đó hà hơi thổi ngạt cho nạn nhân. Nếu có 2 người thì 1 người ép tim và 1 người thổi ngạt. Thực hiện liên tục với tần số ép tim khoảng 100 lần/phút; xen kẽ cứ 5-7 lần ép tim thì hà hơi thổi ngạt 1 lần. Làm đến khi tim nạn nhân tự đập, tự thở hoặc khi có đội cấp cứu y tế đến hỗ trợ. Nếu có trang bị sốc điện và biết cách sử dụng, thì thực hiện sốc điện ngay để chuyển nhịp tim của nạn nhân về nhịp bình thường.¨

Đại tá, PGS.BS Nguyễn Minh Hiếu, Cục Quân y