Liên Hợp quốc (LHQ) thường xuyên cập nhật về nhận thức, có những khuyến cáo mới về thảm họa, về đáp ứng với thảm họa trên mọi lĩnh vực để mỗi cộng đồng và các quốc gia xây dựng kế hoạch phòng chống khắc phục hậu quả thảm họa nếu xảy ra, đồng thời, sẵn sàng tham gia hỗ trợ nhân đạo quốc tế khi có yêu cầu.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Dịch tễ học về thảm họa của LHQ, có 4 nhóm nguyên nhân gây ra thảm họa, là: thiên nhiên (do các yếu tố sinh học, địa lý, thủy văn và biến đổi khí hậu…); yếu tố công nghệ, kỹ thuật (các vụ nổ lớn, các sự cố tai nạn về phóng xạ-hạt nhân, rò rỉ phóng thích hóa chất độc hại, sự cố tràn dầu, các vụ sụp đổ công trình và tai nạn giao thông nghiêm trọng…); yếu tố xã hội (các vụ khủng bố đông người, bạo loạn hoặc tình trạng cuồng loạn của một cộng đồng cư dân…); tình trạng khủng hoảng, khẩn cấp của một cộng đồng hoặc một quốc gia (chính quyền bị mất sự quản lý, kiểm soát toàn bộ hoặc một phần do sự xung đột từ bên trong hay bên ngoài; bạo lực lan rộng làm chết nhiều người; nhân quyền bị vi phạm; nhiều người bị mất nơi sinh sống; trật tự xã hội và nền kinh tế bị phá vỡ, suy thoái…). Để thực hiện việc phòng chống, khắc phục hậu quả thảm họa, theo LHQ, mỗi cộng đồng, mỗi quốc gia và mỗi địa phương cần chuẩn bị, triển khai đầy đủ có hiệu quả các hoạt động trong cả 3 giai đoạn trước, trong và sau thảm họa.

leftcenterrightdel
Vụ khủng bố ngày 11-9-2001 tại Mỹ làm hàng ngàn người chết và bị thương. Ảnh: Internet

Ở giai đoạn trước khi thảm họa xảy ra: Cập nhật thường xuyên và thực hiện đầy đủ việc điều tra, khảo sát đánh giá nguy cơ các loại thảm họa có thể xảy ra; triển khai các giải pháp, biện pháp dự phòng và giảm bớt nguy cơ của thảm họa; tổ chức tốt công tác chuẩn bị, sẵn sàng đáp ứng với thảm họa…

Ở giai đoạn xảy ra thảm họa: Thực hiện tốt việc cảnh báo, thông báo và di tản, tổ chức cứu người bị nạn, thực hiện các biện pháp hỗ trợ tức thời; đánh giá nhanh tổn hại do thảm họa và nhu cầu hỗ trợ...

Ở giai đoạn phục hồi sau thảm họa: Tiến hành trợ giúp người bị nạn; phục hồi các dịch vụ phục vụ đời sống; sửa chữa, xây dựng lại cơ sở hạ tầng, nhà cửa; khôi phục hoạt động kinh tế, xã hội; triển khai các hoạt động phát triển; tiếp tục đánh giá nguy cơ thảm họa, thực hiện giải pháp, biện pháp dự phòng và giảm bớt nguy cơ cho thời gian tiếp theo…

Việc đánh giá nguy cơ rủi ro trong thảm họa đối với một cộng đồng hoặc với từng cá nhân là rất quan trọng, cần thiết trong việc cảnh báo, dự phòng thực hiện đáp ứng với thảm họa.

Nguy cơ rủi ro trong thảm họa tăng lên theo mức độ nguy hiểm của yếu tố nguy hại (nếu có) trong thảm họa và phụ thuộc vào đặc tính dễ bị tổn thương, ảnh hưởng của cả cộng đồng hay của từng cá nhân đang sinh sống ở trong vùng thảm họa. Nguy cơ rủi ro sẽ giảm đi khi khả năng ngăn ngừa và chống đỡ với những yếu tố nguy hại từ thảm họa của cộng đồng hoặc từng cá nhân trong vùng thảm họa được tăng lên. Công thức cho thấy vai trò rất quan trọng của việc thường xuyên điều tra, khảo sát và đánh giá nguy cơ các loại thảm họa; việc giáo dục nhận thức, rèn luyện kỹ năng phòng chống thảm họa cho cả cộng đồng và từng cá nhân; đồng thời cho thấy ý nghĩa quan trọng của việc triển khai các giải pháp, biện pháp dự phòng và chuẩn bị sẵn sàng đáp ứng với thảm họa của mỗi cộng đồng, mỗi quốc gia và địa phương.

Khuyến cáo về đáp ứng y tế đối với thảm họa theo LHQ

Theo LHQ, đáp ứng y tế đối với thảm họa nhằm mục đích là giảm nhẹ tổn thất về sinh mạng con người trong lúc thảm họa xảy ra; phục hồi sức khỏe, giảm thiểu di chứng cho nạn nhân; phòng chống dịch bệnh, bảo vệ môi trường sau khi thảm họa xảy ra. Có 2 hình thức phân loại thảm họa:

Phân loại theo số người bị tác động trực tiếp, thảm họa có 4 mức độ là:  Mức 1: có  từ 30-100 người bị nạn, hoặc 20-50 người phải nằm viện; mức 2: có từ 101-500 người bị nạn, hoặc 51-200 người phải nằm viện; mức 3: có từ 501-2.000 người bị nạn, hoặc 200-300 người phải nằm viện; mức 4: có hàng ngàn người bị nạn và trên 300 người phải nằm viện.

Phân loại theo yêu cầu can thiệp của ngành y tế, có 2 nhóm: Nhóm thảm họa gây tổn thất về người ngay tức khắc, nhưng ít để lại hậu quả lâu dài về môi trường, dịch bệnh và sức khỏe của cộng đồng. Trong các tình huống này, ngành y tế phải nhanh chóng kịp thời tham gia tìm kiếm, cứu chữa và vận chuyển cấp cứu. Nhóm thảm họa gây tổn thất về người ngay tức khắc và đồng thời sẽ gây hậu quả lâu dài về sau,  bên cạnh công tác cấp cứu, ngành y tế phải chú ý đến vệ sinh môi trường, phòng chống dịch bệnh, theo dõi và chăm sóc sức khỏe cộng đồng sau thảm họa.

Trường hợp thảm họa mức độ nghiêm trọng (mức 3 và mức 4), nội dung đáp ứng y tế cần thực hiện ngay là: Thực hiện công tác y tế khẩn cấp đối với người bị thương, bị nạn khi thảm họa xảy ra. Đánh giá và triển khai phòng chống dịch bệnh; phối hợp bảo đảm nước sạch, thiết lập công trình vệ sinh và triển khai công tác vệ sinh trong và sau thảm họa; triển khai hỗ trợ tâm thần, tâm lý xã hội cho cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thảm họa; phối hợp lập kế hoạch và triển khai bảo đảm về dinh dưỡng; phối hợp lập kế hoạch, triển khai công tác tư vấn về tình dục và sức khỏe sinh sản trong cộng đồng bị thảm họa; triển khai xử lý bệnh lý không lây nhiễm trong cộng đồng.

Để đáp ứng y tế tại nơi xảy ra thảm họa, cần phải thực hiện tốt “Nguyên tắc 3T” là: Phân loại (Triage), điều trị (Treatment) và vận chuyển (Transport). Mục tiêu của đáp ứng y tế tại hiện trường khi thảm họa xảy ra là thực hiện 6 nhiệm vụ cấp cứu trước bệnh viện theo biểu tượng cấp cứu quốc tế (Ngôi sao sự sống-Star of life). Nội dung 6 nhiệm vụ trên biểu tượng là: phát hiện sớm (số 1); báo cáo nhanh (số 2); đáp ứng kịp thời (số 3); chăm sóc tại hiện trường (số 4); chăm sóc trên đường vận chuyển (số 5); chuyển nạn nhân đến nơi cấp cứu, điều trị (số 6).

Để thực hiện được 6 nhiệm vụ trên, công tác phân loại nạn nhân tại hiện trường đóng vai trò rất quan trọng với mục đích là “phải xử lý nhanh và tốt nhất cho số nạn nhân lớn nhất”. Việc phân loại nạn nhân thực hiện theo 4 nguyên tắc là: nhanh chóng; ưu tiên cứu cấp và giải thoát nạn nhân; phân loại và tiên lượng chính xác; bình tĩnh khi phân loại. Các nạn nhân thảm họa được phân loại theo các dạng sau:

Phân loại tại chỗ nơi xảy ra (phân loại lần đầu tiên): Nạn nhân cần được phân loại theo dạng “khẩn cấp” và “không khẩn cấp”, nhằm nhanh chóng đưa được nạn nhân ra khỏi hiện trường.  

Phân loại tại vị trí tập trung nạn nhân để xử lý y tế (lần 2): Thực hiện kết hợp giữa phương pháp triệu chứng ưu tiên với phương pháp gắn ký hiệu màu cho nạn nhân: Đỏ - xử lý ngay lập tức để cứu sống; Vàng - có thể trì hoãn, cần xử lý y tế nhưng thực hiện sau; Xanh - nạn nhân bị nhẹ; Đen - nạn nhân đã tử vong.

Phân loại vận chuyển nạn nhân (lần 3):Bố trí vận chuyển theo thứ tự ký hiệu màu: Đỏ (càng nhanh càng tốt); Vàng (không đe dọa tính mạng); Xanh (có thể đi bộ); Đen (đã tử vong; chuyển nhà xác, hoặc nơi quy định để thực hiện thủ tục pháp y).   

Hằng năm, nước ta phải gánh chịu nhiều thảm họa gây ra bởi các yếu tố thiên nhiên cũng như phải đối phó với nguy cơ thảm họa do công nghệ và kỹ thuật gây thiệt hại lớn về người, kinh tế và xã hội. Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật và kế hoạch trong phòng chống, khắc phục đối với thảm họa. Những cập nhật về nhận thức, yêu cầu đáp ứng với thảm họa của LHQ rất quan trọng để Việt Nam tổ chức và triển khai các chủ trương, giải pháp, biện pháp trong đáp ứng với thảm họa nếu xảy ra, cũng như chuẩn bị tốt khi tham gia hỗ trợ trong thảm họa khi được yêu cầu.

Đại tá-PGS- BS NGUYỄN MINH HIẾU (Cục Quân y TCHC)